14 sierpnia 2021 r. w kościele pw. św. Jakuba została odprawiona Msza święta pod przewodnictwem metropolity częstochowskiego abpa Wacława Depo w 101. rocznicę Bitwy Warszawskiej.
Przed Eucharystią odbył się koncert pieśni patriotycznych w wykonaniu zespołu „Wręczynki Plus”. Po Mszy św. złożono wieńce pod pomnikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego na pl. Biegańskiego: wiceminister poseł Szymon Giżyński, senator Ryszard Majer, poseł Mariusz Trepka i – w imieniu wojewody śląskiego - Czesław Sobierajski oraz przedstawiciele NSZZ „Solidarność”, Rycerzy Kolumba i Stowarzyszenia Solidarność i Niezawisłość. Uroczystość prowadził ks. kapelan Ryszard Umański. Region Częstochowski reprezentował poczet sztandarowy w składzie: zastępca przewodniczącego ZR Dorota Kaczmarek, Jarosław Bernat (chorąży) oraz Marek Noszczyk.
O przebiegu Bitwy Warszawskiej i udziale w niej częstochowian mówiła po Mszy św. wiceprzewodnicząca Dorota Kaczmarek. Fragment wystąpienia (autorka opracowania Małgorzata Kaim):
Polski wysiłek zbrojny w obronie niepodległości przed komunizmem, którego kulminacyjnym momentem była Bitwa Warszawska w 1920 r., stał się także udziałem mieszkańców naszego miasta. W wojnie tej licznie wzięli udział mieszkańcy Częstochowy.
Latem 1920 r. na Jasnej Górze intensywnie modlono się w intencji Ojczyzny. Paulini wydali odezwę do narodu wzywającą do obrony Polski. Biskupi wzywali wiernych do ufności w opiekę nad zagrożonym państwem Królowej Polski Najświętszej Maryi Panny. Wezwania duchownych sprawiły, że coraz więcej osób, zwłaszcza młodych, angażowało się w walkę o Ojczyznę, wstępując w szeregi Armii Ochotniczej generała Józefa Hallera.
Groźba utraty własnej państwowości szczególnie poruszyła inteligencję. Nauczyciele do 42. roku życia nałożyli na siebie obowiązek wstąpienia do wojska pod rygorem wydalenia z pracy. Podobną uchwałę podjęli uczniowie czterech gimnazjów częstochowskich – kto by się jej nie podporządkował, miał być wydalony ze szkoły. Uczniowie przerywali naukę, by iść na wojnę. Zapał ten udzielił się także robotnikom, np. z huty zgłosiło się do wojska 200 osób. Pierwsza 300-osobowa grupa ochotników wyjechała z miasta 6 sierpnia, ogółem w mieście i okolicy zgłosiło się do czynnej służby 2500 osób. 60% ochotników wywodziło się z inteligencji, 30% z robotników, 10% dostarczyła wieś. Na front wyjechało w sumie ok. 1200 ochotników, obok tego ok. 6000 osób zmobilizowano do wojska w trybie ustawowym.
Wielu Częstochowian walczyło o granicę wschodnią w ramach 27. Pułku Piechoty, który powstał w Częstochowie w listopadzie 1918 r. Współorganizatorem pułku był uczestnik wojny polsko-bolszewickiej podpułkownik Wacław Głazek – syn prezydenta Częstochowy. 1 marca 1920 r. pułk został przewieziony na front wołyński. 15 czerwca śmiałym uderzeniem na bagnety zdobył Torczyn. Bitwa ta była jednym z największych sukcesów polskiej „szarej piechoty” w walce z bolszewicką kawalerią w całej wojnie 1920 r. Dlatego też dzień bitwy – 15 czerwca – został przyjęty za dzień corocznego święta pułkowego. Wojna przysporzyła mu sławy jednego z najdzielniejszych pułków piechoty, a jego żołnierze otrzymali łącznie 35 orderów Virtuti Militari i 80 Krzyży Walecznych.
Część uczniów dzisiejszych liceów Sienkiewicza i Traugutta wstąpiła na ochotnika do 27. Pułku Piechoty i wzięli oni udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Wielu z nich swą patriotyczną postawę przypłaciło życiem. Oto niektóre z nazwisk:
– Jan Mastalerz, harcerz, w 1918 r. uciekł z domu, by wstąpić do wojska. Wyróżnił się męstwem w walce. Zginął w wieku 19 lat w czerwcu 1920 r. w bitwie pod Antonówką koło Kijowa, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Przed śmiercią napisał do matki list, w którym przepraszał za to, że uciekł z domu
– Antoni Chodyński, Stanisław Nadolny, Jan Kałuża i Zygmunt Szyller polegli pod Józefowem, Czesław Błasik i Kazimierz Kasiński polegli pod Radzyminem w sierpniu 1920 r.
Aby uczcić ich pamięć w 1921 r. na budynku szkoły odsłonięto tablicę „W potrzebie roku 1920 złożyli ofiarne życie na polu chwały”.
Należy także podkreślić rolę nieco starszych absolwentów częstochowskich szkół. Uczestnicząc w wojnie z bolszewikami mieli już za sobą ogromne doświadczenie i dorobek.
– Janusz Głuchowski w 1920 r. jako pułkownik dowodził 1 Brygadą Jazdy z którą odniósł sukcesy w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu
– Marian Żegota-Januszajtis – jako dowódca 12. Dywizji Piechoty w Tarnopolu wyróżnił się w bitwach pod Mikulińcami, Przemyślanami i Lwowem
– Czterej bracia Dreszerowie: Gustaw, Rudolf, Julian oraz Zygmunt. Najsłynniejszy z nich – Gustaw Orlicz-Dreszer – jeden z najlepszych dowódców kawalerii jako pułkownik walczył na południu z armią Budionnego, a potem na froncie północnym w składzie 5. armii Sikorskiego osłaniał ją do czasu natarcia znad Wieprza. Podobny szlak walk z bolszewikami przeszedł Kazimierz Busler, późniejszy adiutant marszałka Piłsudskiego
– Stanisław Burhardt Bukacki – odegrał ważną rolę w Bitwie Warszawskiej w okolicach Ossowa i Radzymina.
Pamiętajmy o Częstochowianach, którzy w 1920 r. brali udział na wschodzie w zakreślaniu granic Polski szablą i pomogli zatrzymać nawałę bolszewicką.
